Nguyễn Ái Quốc học tiếng Pháp và vận dụng tiếng Pháp vào công tác đấu tranh

Chủ tịch Hồ Chí Minh – Bác Hồ

Go Global Vietnam – GGV Research & UAVF

Nguyễn Ái Quốc ở Pháp (1917 – 1923)

* Ngày 18 – 6 – 1919, gửi Bản yêu sách của nhân dân An Nam đến hội nghị Véc-xai.
* Tháng 7 – 1920, đọc Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lê-nin.
* Tháng 12 – 1920, tham dự Đại hội của Đảng Xã hội Pháp tại Tua, bỏ phiếu tán thành gia nhập Quốc tế thứ ba, tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp.
* Năm 1921, tham gia sáng lập Hội Liên hiệp thuộc địa ở Pa-ri.
Xuất bản báo Người cùng khổ, tham gia viết bài cho các báo Nhân đạo của Đảng Cộng sản Pháp, Đời sống công nhân, viết sách Bản án chế độ thực dân Pháp và bí mật chuyển về Việt Nam.

Ngày 5-6-1911, người thanh niên Nguyễn Tất Thành, với cái tên mới là Văn Ba, trở thành phụ bếp trên con tàu Latouche – Tréville để từ đó bôn ba tìm đường cứu nước.
Sinh ra, lớn lên trong một gia đình nhà nho sa sút, chứng kiến cảnh nước mất nhà tan, lầm than, cơ cực của người thân và những người lao động nghèo nên Nguyễn Tất Thành – Nguyễn Ái Quốc có động cơ rất lớn để học tập, tiếp thu kiến thức. Nguyễn học thông minh, sáng tạo, luôn muốn trau dồi kiến thức nhiều nhất có .

Muốn bắt hổ thì phải vào tận hang, muốn đấu tranh thắng Pháp thì phải hiểu tường trước đã. Nguyễn Ái Quốc ra đi bằng đôi bàn tay trắng, tự lao động, tự kiếm tiền để sinh sống và để đi. Trên chuyến tàu sang Pháp, Nguyễn tranh thủ lúc rảnh rỗi để học tiếng Pháp với hai người lính giải ngũ trở về Pháp. Họ cho Nguyễn mượn những cuốn sách nhỏ in bằng tiếng Pháp. Khi đến thành phố cảng Le Havre, Nguyễn học tiếng Pháp với cô Sen, một người Việt Nam định cư ở đó. Muốn biết một đồ vật trong tiếng Pháp gọi là gì, Nguyễn chỉ vật ấy rồi hỏi, xong viết vào mảnh giấy và dán vào chỗ thuận tiện để có thể vừa làm vừa học. Có khi viết chữ vào cánh tay, tối đi làm về rửa tay rồi lại viết các chữ khác. Học được chữ nào Nguyễn ghép câu dùng ngay. Nguyễn Ái Quốc quả thực là tấm gương sáng về niềm đam mê học hỏi đến cháy bỏng, dũng cảm, linh hoạt tài tình và sáng tạo. Không có tình yêu nào lớn hơn tình yêu đất nước!

GGV trên Youtube

Dưới đây là một số địa điểm và hoạt động tiêu biểu trong quá trình tự học của Người tại Pháp:

📚 Thư viện Sainte-Geneviève
Theo báo cáo của mật thám Pháp ngày 11/12/1919, Nguyễn Ái Quốc thường xuyên đến Thư viện Sainte-Geneviève (Bibliothèque Sainte-Geneviève) để đọc sách và gặp gỡ những người Việt Nam yêu nước khác. Thư viện này nằm gần Đại học Sorbonne, là một trong những trung tâm học thuật lớn của Paris, nơi lưu trữ nhiều tài liệu quý về triết học, chính trị và văn hóa.
Ngoài việc đến thư viện, Nguyễn Ái Quốc còn tích cực tham gia các hội và câu lạc bộ văn hóa để mở rộng kiến thức và giao lưu.

🏛️ Tham gia các hội và CLB
Hội Nghệ thuật và Khoa học: Tổ chức các chuyến tham quan viện bảo tàng, nhà máy, phòng thí nghiệm, xưởng nghệ thuật, nhà hát… với sự hướng dẫn của các chuyên gia.
Hội Những người bạn của nghệ thuật: Tạo điều kiện cho Người tiếp cận với các lĩnh vực nghệ thuật và khoa học, giúp nâng cao khả năng viết văn, làm thơ, viết kịch, chụp ảnh và vẽ tranh.
Hội Du lịch: Giúp Nguyễn Ái Quốc có cơ hội thăm nhiều nơi ở Pháp, Ý, Thụy Sĩ, Đức và cả Tòa thánh Vatican, từ đó hiểu thêm về đời sống, tổ chức hành chính và quản lý xã hội của các nước này.
Câu lạc bộ Faubourg: Nơi gặp gỡ và trao đổi với nhiều nhân vật nổi tiếng như chính trị gia Léon Blum, nhà văn Vaillant Couturier, giáo sư Marcel Cachin, nghị viên Mac Saugnier, nữ văn hào Colette..

📖 Đọc và nghiên cứu các tác phẩm kinh điển
Nguyễn Ái Quốc đã dành nhiều thời gian để đọc và nghiên cứu các tác phẩm của các nhà tư tưởng lớn như Voltaire, Rousseau, Shakespeare, Dickens, Victor Hugo, Émile Zola, Anatole France… Việc này giúp Người hiểu sâu sắc hơn về tư tưởng dân chủ, nhân quyền và các giá trị tiến bộ của phương Tây.

Những hoạt động trên cho thấy tinh thần tự học và khát khao tri thức mãnh liệt của Nguyễn Ái Quốc trong hành trình tìm đường cứu nước.

**Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp đoàn phóng viên hãng truyền hình Pháp dưới giàn hoa trong Phủ Chủ tịch, năm 1964.**

Dùng báo tiếng Pháp chống thực dân Pháp

**“Bản yêu sách của nhân dân An nam” đánh máy, ký tên Nguyễn Ái Quốc (1919).**

Theo luật pháp của thực dân Pháp ở Đông Dương, các báo tiếng Việt muốn xuất bản phải được giấy phép của thống đốc toàn quyền Đông Dương, còn báo chí tiếng Pháp thì người sáng lập chỉ cần làm một tờ khai cho Cục Biện lý biết và nộp 24 giờ trước khi báo được in ra. Hùa theo chính sách đó, một số người Việt- tay sai của thực dân Pháp- đã xuất bản một số tờ báo tiếng Pháp để ca tụng công ơn “khai hóa” của thực dân Pháp. Ngược lại, một số người Việt yêu nước đã tìm cách khôn khéo “vận dụng” luật báo chí của thực dân Pháp để mưu lợi ích cho dân tộc.

Chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành từ phụ bếp vẫn trở thành một nhà báo, viết báo bằng tiếng Pháp, một ngôn ngữ rất khắt khe về ngữ pháp. Trong quá trình lao động, học hỏi và giác ngộ cách mạng, Nguyễn bắt đầu quan tâm, tìm hiểu một phương tiện thông tin phổ biến, nhiều tác dụng lúc bấy giờ là báo chí. Và thế là Nguyễn tranh thủ vừa tự học tiếng Pháp, vừa học làm báo.

Jean Laurent Frederick Longuet, cháu ngoại của Karl Marx, chủ nhiệm báo Dân chúng (Le Populaire), cơ quan của Đảng Xã hội Pháp, đã khuyến khích Nguyễn Ái Quốc viết về Việt Nam. Nhưng lúc bấy giờ Nguyễn chưa thạo tiếng Pháp. Muốn viết gì Nguyễn phải nhờ luật sư Phan Văn Trường, một trí thức yêu nước ở Paris, nhưng ông này không muốn ký tên ở bài báo và nhiều khi cũng không diễn đạt hết ý mà Nguyễn muốn nói. Nguyễn Ái Quốc nghĩ: “Muốn tuyên truyền cho nước ta nhưng không viết được chữ Pháp, làm thế nào bây giờ? Nhất định phải học viết cho kỳ được”.

Nguyễn Ái Quốc làm quen với ông Gaston Monmousseau, chủ bút báo Đời sống thợ thuyền (La Vie Ouvrière). Nguyễn ngỏ ý muốn viết bài nhưng ngại tiếng Pháp còn kém. Chủ bút bảo: “Điều đó không ngại, có thế nào anh viết thế ấy. Tôi sẽ chữa bài cho anh trước khi đưa in. Anh không cần viết dài, 5 – 6 dòng cũng được”. Viết xong bài, Nguyễn chép thành hai bản, một bản giữ lại. Bài đầu tiên được đăng trên báo Đời sống thợ thuyền vào năm 1917, Nguyễn Ái Quốc rất vui mừng. Người so lại với bản thảo xem đúng sai chỗ nào, tòa báo sửa như thế nào. Sau này, khi thấy đã bớt sai, Gaston Monmousseau lại bảo: “Bây giờ anh viết dài một tí, độ 7 – 8 dòng”. Rồi cứ thế Nguyễn Ái Quốc viết được cả một cột báo, có khi dài hơn. Lúc ấy chủ bút lại bảo viết ngắn lại. Viết báo đã khó, viết ngắn gọn còn khó hơn, nhưng nhờ kiên trì rèn luyện nên Nguyễn Ái Quốc đã thành công.

Lần vui sướng thứ hai là khi mẩu chuyện về Paris được đăng. Hằng ngày, sau giờ làm việc, Nguyễn Ái Quốc thường đọc vài trang tiểu thuyết để trau dồi tiếng Pháp và giải trí một chút. Thấy Tolstoy viết giản dị, rõ ràng, Người rất thích và cũng viết một bài phóng sự về khu phố công nhân nghèo nơi mình ở. Sáng nào Người cũng viết từ 5h – 6h30 (do 7h đã phải đi làm), lúc ấy tiết trời rét buốt, ngón tay tê cóng. Sau một tuần cặm cụi, Người hoàn thành tác phẩm đầu tiên của mình. Người nói với anh em tòa soạn báo Nhân đạo (L’Humanité) rằng: “Tôi rất sung sướng nếu bài viết của tôi được đăng, tùy các đồng chí đăng hay không đăng, nhưng dù thế nào thì cũng xin các đồng chí sửa lỗi tiếng Pháp cho tôi…”.

Những người Việt Nam yêu nước tại Pháp như Phan Châu Trinh, Phan Văn Trường, Nguyễn Tất Thành đã viết “Bản yêu sách của nhân dân An Nam” gồm 8 điểm bằng tiếng Pháp và ký tên đại diện là Nguyễn Ái Quốc.
Được sự giúp đỡ của một số đảng viên trong đảng Xã hội Pháp, ngày 18-6-1919 anh Nguyễn đến trao bản yêu sách này cho Văn phòng Hội nghị ở lâu đài Versailles và lần lượt gửi bản yêu sách đến Tổng thống Mỹ và các đoàn đại biểu các nước dự hội nghị. Bản yêu sách đã được đăng toàn văn trên hai tờ báo L’Humanité và Le Populaire, cơ quan ngôn luận của Trung ương đảng Xã hội Pháp, với đầu đề “Quyền của các dân tộc”.
Đồng thời, Nguyễn Ái Quốc còn in bản yêu sách đó thành truyền đơn với 3 thứ tiếng Pháp, Việt, Hán để tuyên truyền rộng rãi tới mọi đối tượng, nhất là trong công nhân Pháp, binh lính người Việt, Việt kiều ở Pháp và gửi về Việt Nam qua đường bưu điện, hoặc qua thủy thủ, lính hồi hương.

Trong những năm tháng ở nước ngoài, Nguyễn Ái Quốc đã diễn thuyết, nói chuyện, phát biểu ở nhiều nơi. Nhưng đáng chú ý nhất là phát biểu ở Đại hội Tua (1920) và tham luận về dân tộc và thuộc địa ở Đại hội Quốc tế Cộng sản lần thứ V (1924). Hai lần phát biểu bằng tiếng Pháp đó chứng tỏ nhãn quan chính trị sâu sắc cũng như tài sử dụng ngoại ngữ của Nguyễn Ái Quốc. Khi đã trở thành Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Người vẫn sử dụng tiếng Pháp ở nhiều nơi, nhiều lúc. Không chỉ thông thạo tiếng Pháp, Nguyễn Ái Quốc còn sử dụng nhuần nhuyễn tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Hoa…

Giờ đây, để có thể trở thành nhà báo, các bạn trẻ phải trải qua 5 năm học ở trường đại học chuyên ngành báo chí. Và, để có thể viết báo bằng tiếng nước ngoài, cũng phải mất chừng ấy năm nữa học đại học chuyên ngành ngoại ngữ. Còn để trở thành tổng biên tập một tờ báo thì cần phải qua một hành trình dài với rất nhiều chứng chỉ, điều kiện khác. Vậy mà với Nguyễn Ái Quốc, chỉ qua một ngôi trường duy nhất, đó là trường đời.

Nguyễn Ái Quốc và sự ra đời của báo Le Paria

Tháng 7-1919, Nguyễn Tất Thành chuyển đến nhà số 6 phố Villa des Gobelins, quận 13, Paris ở chung với Phan Văn Trường và Phan Châu Trinh, làm nhiều nghề để sống và hoạt động. Tuy điều kiện sống kham khổ nhưng người thanh niên yêu nước ấy rất muốn cho mọi người biết được tội ác của chủ nghĩa thực dân và những bất công, bạo ngược của chúng ở Việt Nam cũng như ở các nước thuộc địa.

Không kể những mẩu tin thì bài báo đầu tiên của anh Nguyễn là bài “Vấn đề dân bản xứ”, đăng trên Báo Nhân đạo ngày 2-8-1919, chia làm 2 kỳ. Anh Nguyễn đã mô tả đời sống thợ thuyền ở Paris lúc đó và cũng là đời sống của chính anh. Bài viết được trả 100 franc. Khi đã sử dụng được ngòi bút làm vũ khí, anh Nguyễn dành nhiều thời gian hơn để viết bài, vẽ tranh minh họa, viết truyện ký gửi đăng trên các báo cánh tả ở Paris: Dân chúng, Nhân đạo, Đời sống công nhân nhưng không có nhuận bút.

Cuối năm 1920, anh Nguyễn gia nhập Đảng Cộng sản Pháp và trong năm đó, một nhóm người Madagascar đã cùng Hội Người Việt Nam yêu nước thành lập Nhóm Xã hội thuộc địa và cũng đưa ra một bản kiến nghị đòi Chính phủ Pháp thừa nhận quyền công dân của các dân tộc thuộc địa, có nội dung gần như bản yêu sách 8 điểm của Nguyễn Ái Quốc. Dần dà, nhu cầu khách quan và hoàn cảnh chung đã đưa những người bạn ở các thuộc địa đến gần nhau hơn.

Chương trình hành động của Hội Liên hiệp thuộc địa được Đảng Cộng sản Pháp hỗ trợ, đã nhấn mạnh công tác tuyên truyền mà điểm đầu tiên là phát hành báo chí tại Pháp và các thuộc địa. Vì vậy, Hội ráo riết chuẩn bị cơ sở, tìm nguồn vốn để cho ra đời một tờ báo. Việc này không phải dễ vì những thành viên tích cực nhất trong Hội đều có cuộc sống khó khăn, nhất là Nguyễn Ái Quốc với nghề sửa ảnh thì làm việc không đủ sống.

Ngày 19-2-1922, Nguyễn Ái Quốc đến họp với Hội Liên hiệp thuộc địa, quyết định cho ra đời Báo Le Paria (Người cùng khổ). Nguyễn Ái Quốc là một trong những người sáng lập báo. Vừa làm chủ bút, chủ nhiệm, giữ quỹ, phát hành và bán báo, việc nào cũng đòi hỏi dùng nhiều tiếng Pháp. Trụ sở đầu tiên của báo ở số nhà 16 phố Jacques Calot, sau chuyển sang số nhà 3 phố Marché des Patriarches, một ngôi nhà cổ ở quận 6 Paris, và nơi đây cũng chính là trụ sở của Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa.

Báo Người cùng khổ ra cả thảy 38 số. Báo có khổ lớn, trên manchette tên báo viết bằng chữ Pháp đặt ở giữa, chữ Ả Rập bên trái và chữ Hán bên phải (do Nguyễn viết). Những bài viết của Nguyễn Ái Quốc trên báo Người cùng khổ khiến người đọc xúc động, mến phục. Đơn cử như bài “Động vật học” với giọng văn đả kích sâu sắc bọn thực dân, bài “Vĩnh biệt vị vua chúa” mỉa mai Khải Định lúc ông vua bù nhìn này sang dự hội chợ đấu xảo ở Pháp, bài “Con rùa” nói lên sự tham nhũng tàn bạo của một tên quan cai trị Pháp ở Việt Nam; “Những trò lố hay là Varen và Phan Bội Châu” mang tính chất một bút ký “viễn tưởng”… Có kỳ như số ra ngày l-8-1922 có đến 3 bài viết và 1 bức vẽ của Nguyễn Ái Quốc. Luật sư Max Clainville Bloncourt, người đảo Guadelupe, một thành viên trong Ban biên tập nhận xét: “Nguyễn Ái Quốc đã đóng góp rất nhiều cho tờ báo. Anh viết khỏe, có số viết tới 2, 3 bài”, “Lời văn anh sắc bén, tư tưởng anh rõ ràng và mạnh mẽ”, “Xem và đọc những bài và tranh đó người ta thấy rõ tác giả có một tinh thần tiến công rất chủ động và rất thông minh”.

Ngày 1-4-1922, Báo Le Paria ra số đầu tiên. Nghĩa bóng của chữ Paria được dùng để chỉ những người bị khinh bỉ, sống cô độc, khốn khổ nhưng Paria còn là sự mỉa mai đối với thủ đô hoa lệ, hào nhoáng che đậy mâu thuẫn, sự xấu xa thối nát bên trong của tư bản Pháp. Bên cạnh tên chính Le Paria ở giữa, tên báo còn được trình bày bằng chữ Hán: Lao động Báo bên phải và chữ Arab bên trái. Báo in trên khổ giấy 36×50 cm. Số báo cuối cùng là số 38 ra tháng 4-1926. Chỉ số 1 đến số 9 là ra đều hằng tháng còn những số khác ra không đều, hoặc cách hơn tháng, hoặc chỉ nửa tháng hay gộp số. 20 số đầu tiên, báo lấy danh nghĩa Diễn đàn của nhân dân các thuộc địa, tiếp đó đổi là Diễn đàn của giai cấp vô sản thuộc địa, Cơ quan của nhân dân bị áp bức ở các thuộc địa và số cuối cùng đổi thành Cơ quan của Hội Liên hiệp thuộc địa. Địa chỉ Tòa Trị sự của tờ báo cũng chuyển từ phố Carlo Paris VI đến Marché de Pariarches V. Số trang báo không đều, lúc 3 trang, 4 trang, còn thường là 2 trang. Để tăng nguồn thu nhập cho báo, bổ sung vào quỹ nghèo của Hội, Báo Le Paria đăng quảng cáo ngày giờ chạy của các hãng tàu biển, các chương trình tham gia hội nghị. Những số ra 4 trang thì để nguyên cả trang ấy, có khi cả một phần của trang 3 để chuyên đăng quảng cáo các thứ: thuốc chữa bệnh, đồng hồ LIP, dụng cụ lao động… Vì số lượng có vài nghìn bản, giá thành cao, nhà in không có lãi nhiều, họ không muốn in nên phải tìm nhiều nơi khác nhau có giá in rẻ.

Nguyễn Ái Quốc đóng góp rất nhiều cho hoạt động của tờ báo. Anh là người sáng lập, chủ nhiệm kiêm chủ bút của tờ báo. Từ ngày 1-5-1922, Nguyễn Ái Quốc chuyển chỗ làm đến tiệm ảnh Maison Laine ở ngay số 7 ngõ Compoint và chỉ nhận sửa từng chiếc ảnh nên anh có điều kiện tập trung viết bài cho Le Paria. Toàn bộ những bài báo của anh là bản án kết tội chủ nghĩa thực dân và đưa ra nguyện vọng giành độc lập, tự do cho nhân dân Việt Nam cùng nhân dân các nước thuộc địa khác. Lời văn của anh sắc bén, tư tưởng rõ ràng, mạnh mẽ: đấu tranh chống áp bức bất công đến cùng. Nhiều số báo, anh còn vẽ tranh châm biếm. Xem và đọc những bài viết, ký họa đó, người ta thấy rõ tác giả có cách viết thông minh, hóm hỉnh, sâu sắc.

Tuy nhiên, trong nhiều năm đầu, tài chính của Báo Le Paria là vấn đề cực kỳ căng thẳng mà ban biên tập và tòa soạn phải lo giải quyết vất vả. Vốn ít, giá thành cao, lại chuyển 900/1.000 số phát không cho các thuộc địa nên tiền quỹ cứ hao mòn dần. Giá mua dài hạn một năm của tờ báo là 3, sau nâng lên 5 franc nhưng người mua lác đác. Phần do Bộ Thuộc địa Pháp sai người đi mua lại gần hết để ngăn chặn ảnh hưởng tuyên truyền của tờ báo, phần bị tịch thu khi vận chuyển về Đông Dương và phần do báo ra không ổn định. Hội chỉ có 103 người ghi tên và số đông trong đó không đóng tiền lệ phí năm vì sợ mật thám Pháp ghi tên vào sổ đen. Người đặt báo dài hạn lại không nhiều vì những lý do: kỳ thị chủng tôc, không quan tâm đến thuộc địa, không thích chính trị mà chỉ lo kinh doanh…
Không ít lần anh Nguyễn đem báo đến bán ở các cuộc mít-tinh. Anh phát báo không cho mọi người rồi lên diễn đàn nói: “Báo này giúp cho các bạn biết bọn thực dân áp bức chúng tôi như thế nào. Báo để biếu thôi nhưng bạn nào có lòng tốt giúp báo một xu cũng được, một quan càng tốt, chúng tôi xin cảm ơn!”. Vì thế, đôi khi tiền thu được do hảo tâm nhiều hơn tiền bán báo theo giá quy định.

Báo bán lẻ cũng không dễ, chỉ có 3 nơi bán lẻ: hai hiệu sách ở Paris và một ở Martinic. Có lúc quỹ báo không còn đồng nào nên nợ cả tiền in (như số 5 ngày 1-8-1922 nợ 150 franc). Anh Nguyễn đóng tiền hằng tháng đều đặn cho quỹ báo, tham gia bán báo và dùng nghề ảnh của mình để tặng cho mỗi độc giả nào vận động được 25 người mua Báo Le Paria dài hạn một tấm ảnh nghệ thuật cỡ 30×40. Anh còn vận động Việt kiều trên đất Pháp, dù nghèo túng cũng gắng dành dụm ủng hộ báo.
Những thủy thủ yêu nước đã bí mật đem Báo Le Paria về các cảng Sài Gòn, Hải Phòng đưa cho các cơ sở rồi từ đó phân phát đến tay các thanh niên, trí thức yêu nước ở các thành phố. Những bài hay nhất ký tên Nguyễn Ái Quốc thường được chép lại thành tài liệu, thậm chí một số báo ở Việt Nam còn đăng lại bài của anh Nguyễn.

Các bài viết của Nguyễn Ái Quốc trên báo Le Paria đã tác động một cách sâu sắc tới độc giả các dân tộc thuộc địa, nhận được nhiều lời đồng tình, khen ngợi. Theo báo cáo của mật thám Pháp, Nguyễn Ái Quốc đã nhận được thư của rất nhiều độc giả ở khắp các quốc gia trên thế giới gửi tiền biếu báo và đặt mua báo dài hạn. Như bức thư của sinh viên Phan Văn Thiết gửi Nguyễn Ái Quốc ngày 8-6-1923: “Mong ông ghi cho tôi mua 3 xuất báo “Người cùng khổ”, mỗi xuất là 1 năm. Tôi xin đề nghị, nếu có thể được, cho đăng ký mua từ số 1 và mong ông gửi cho tất cả các số báo đã phát hành từ trước đến nay, để tôi có thể gửi cho các bạn tôi tại Nam Kỳ”.

Tờ Le Paria ra đời được một năm thì Nguyễn Ái Quốc dự định xuất bản thêm một ấn phẩm định kỳ bằng tiếng Việt nhằm phục vụ kiều bào ta ở Pháp đặt tên là “Việt Nam hồn”. Sau khi Nguyễn Ái Quốc rời nước Pháp thì tờ báo mới được các bạn ấn bản và cũng được gửi về phát hành ở Việt Nam.
Tháng 5-1923, anh Nguyễn làm việc bận rộn hơn, để khẩn trương sắp đặt công việc, bàn giao lại cho các đồng chí tin cậy. Ngày 13-6-1923, anh Nguyễn rời Paris cùng một số bạn bè ở Câu lạc bộ Ngoại ô đi đến vùng cao nguyên Savoie giáp biên giới Thụy Sĩ, rồi từ đó anh sang Đức. Ngày 15-6-1923, anh Nguyễn đi Liên Xô, rồi Trung Quốc nhưng vẫn gửi bài và tiền ủng hộ cho Báo Le Paria. Tổng cộng, anh Nguyễn đã viết hơn 40 bài báo, chiếm trên 60% tổng số bài đăng trên Báo Le Paria, tờ báo duy nhất trong lịch sử báo chí thế giới, với tư cách là diễn đàn của các dân tộc thuộc địa, viết dưới ánh sáng tư tưởng Lênin: “Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức, đoàn kết lại”.

**Trang nhất báo Le Paria (Người Cùng Khổ) số tháng 9-10/1925.**

Nguyễn Ái Quốc và L’Humanité

**Một bài báo Nguyễn Ái Quốc viết trên tờ Humanité**

Ngoài tờ Người cùng khổ, Nguyễn Ái Quốc còn viết bài cho nhiều tờ báo bằng tiếng Pháp nữa. Ví dụ, trên báo Nhân đạo, người ta thấy “Vấn đề bản xứ”, “Lời than vãn của bà Trưng Trắc, “Con người biết mùi hun khói”, “Vi hành”. Riêng bài “Vi hành (Incognito) đăng ngày 19-2-1923, tác giả viết đây là trích những bức thư gửi cô em họ do tác giả tự dịch bằng tiếng An Nam (tiếng Việt), nhưng “cô em họ” chỉ là một nhân vật ảo để dẫn chuyện, còn bài báo này ngay từ đầu đã được viết bằng tiếng Pháp.

Không phải ngẫu nhiên Nguyễn Ái Quốc có “duyên nợ” với báo Nhân Đạo. Tờ báo là nơi Người tiếp cận Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V.I.Lenin, tìm ra con đường cứu nước cho dân tộc Việt Nam và đánh dấu những hoạt động báo chí quan trọng đầu tiên của Người trên con đường hoạt động cách mạng.
Sự nghiệp báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất vĩ đại, song, đến nay, các nhà khoa học trong nước và nước ngoài nghiên cứu về Hồ Chí Minh đều khẳng định vẫn chưa sưu tầm được đầy đủ toàn bộ các bài báo của Người, đặc biệt là những bài Người viết và đăng tải trên các báo ở nước ngoài, trong đó có tờ báo L’Humanité (Nhân Đạo).

Năm 2005, Tiến sĩ sử học người Pháp Alain Ruscio hoàn thành và xuất bản công trình “La Question coloniale dans L’Humanité, 1904- 2004” (Vấn đề thuộc địa trên báo Nhân đạo (1904- 2004) do Nhà xuất bản La Dispute phát hành nhân kỷ niệm 100 năm ngày báo Nhân đạo ra số đầu tiên. Trong công trình này, Tiến sĩ Alanh Rútxiô cho thấy trong một 100 năm qua, trên báo Nhân đạo, về vấn đề thuộc địa, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã viết trên dưới 100 bài, bài đầu tiên xuất hiện ngày 2/8/1919, cũng là bài đầu tiên trên báo Nhân đạo đề cập về Xứ Đông Dương. Sự kiện này, được đánh giá là “đã mở ra một kho tàng thông tin lý luận cho báo, cho Đảng Xã hội Pháp và sau đó từ tháng 12/1920 cho Đảng Cộng sản Pháp”. Trong khoảng 100 bài báo kể trên, có những bài đã được công bố (hoặc đầy đủ, hoặc bị cắt xén, thêm bớt) song “không ít bài, do nhiều lý do, mà chưa đến được với các nhà nghiên cứu, bạn đọc Việt Nam và bạn bè thế giới”.
Theo danh mục các bài báo đăng trên báo Nhân đạo được Tiến sĩ Alanh Rútxiô phản ánh trong công trình trên, từ năm 1919 đến năm 1955, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh viết 85 bài.

Năm 2007, Trung tâm tư liệu về nước Việt Nam thời kỳ cận hiện đại (viết tắt là CID Vietnam) phát hành một công trình có tên là “Báo L’Humanité và Đông Dương thuộc địa (1904-1954)”, do Tiến sĩ Alanh Rútxiô biên soạn. Trong tài liệu này, có thêm 14 bài viết của Hồ Chí Minh. Các bài này chưa được in trong bộ sách Hồ Chí Minh Toàn tập.

Bài viết: Chủ tịch nước Việt Nam Hồ Chí Minh đến Paris, đăng trên Tờ Nhân đạo tháng 6 năm 1946 kèm hình ảnh các phái đoàn đến đón và tặng hoa ở sân bay. Nguồn: TVQG Pháp.

Ngoài viết báo, thời kỳ này Nguyễn Ái Quốc còn viết sách. Cuốn “Bản án chế độ thực dân Pháp” là tác phẩm kết hợp chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa xã hội, nêu những việc thật người thật, dùng thuật “gậy ông đập lưng ông” – trích lời người Pháp viết để làm tang chứng. Sách được viết dưới hình thức tiểu phẩm, làm thành thiên phóng sự điều tra mở đầu cho một nền văn học mới ở Việt Nam. Cuốn sách là một văn kiện lịch sử, đồng thời cũng là tác phẩm văn học lớn bằng tiếng nước ngoài trong văn học sử Việt Nam.

Chúng cháu xin được kính cẩn nghiêng mình cảm ơn Bác muôn phần. Ngày đất nước thống nhất là giấc mơ cháy bỏng mà cả đời Bác mường tượng, hy sinh và hiến dâng không quản ngại muôn vàn khó khăn. Vì một dân tộc Việt Nam thống nhất và hùng cường! – Go Global Vietnam